H. Bartholomeuskerk

De H. Bartholomeuskerk is de Rooms-Katholieke kerk aan de Veenweg. De kerk is gewijd aan de heilige apostel Bartolomeüs.

H. Bartholomeuskerk aan de Veenweg. Foto ca. 1900.

Andreas Hofweegen
In 1865 woonde langs de Veenweg de naar Nootdorpse begrippen buitengewoon rijke veenboer Andreas Hofweegen. Toen hij het eind van zijn leven voelde naderen, vermaakte hij zijn vermogen aan de Bartholomeusparochie. Het parochiebestuur ontwikkelde in de lijn van de wensen van Hofweegen daarop plannen om achter het oude kleine kerkje met de pastoorswoning een nieuwe grote kerk met pastorie te bouwen. In het jaar waarin Hofweegen stierf (1868) werd E.J. Margry als architect uitgekozen. Margry was op dat moment pas 26 jaar oud. Hij was een leerling van de grootmeester van de Nederlandse neogotiek P.J.H. Cuypers. Margry had pas in 1866 zijn eerste zelfstandige bouwopdracht gekregen: de H. Antonius van Padua aan het Boschje in Rotterdam. Een simpel versje op het tegeltableau dat hij in het portaal van die kerk liet aanbrengen geeft Margry’s houding ten opzichte van de nieuwe bouwstijl goed weer: “Het dertiend’ eeuwsch gothiek; Rijst hier weer uit het duister; Zoo zinrijk katholiek; In nieuwe pracht en luister.” Aan dit eerste succes was het dan ook te danken dat hij binnen korte tijd een veelgevraagd architect werd.

Ontwerp
Het ontwerp van Margry voor de H. Bartholomeuskerk sloot aan bij de opvattingen van de bouwkunst in die periode, waarbij gotische kerkgebouwen uit de 13e eeuw als inspiratiebron dienden. De spitsbogen zijn daarbij het meest in het oog springend, waardoor de kerkgebouwen ranke, naar boven wijzende lijnen en vormen krijgen. Een kenmerk van Margry is het sterke contrast tussen bepleisterde wandvlakken en schoon metselwerk in het interieur. Dit is terug te vinden in de lijsten, kolonetten en venstertraceringen, waar overvloedig gebruikgemaakt is van gebakken profielsteen. De bepleisterde wandvlakken dienden als ondergrond voor het aanbrengen van beschilderingen. Zoals de meeste kerken van Margry is ook de H. Bartholomeuskerk naar een oude Hollandse traditie in hout overwelfd.

Bouw
Men ging voortvarend te werk. Nog voor de bisschoppelijke goedkeuring in 1869 binnenkwam, was de fundering voor de nieuwe kerk al klaar. Na een bouwperiode van minder dan twee jaar werd in 1871 de nieuwe H. Bartholomeuskerk plechtig in gebruik genomen. In de kerk waren enkele kleinere kapellen gerealiseerd. Nadat het doopvont van de doopkapel naar de Jozefkapel werd verplaatst werd de doopkapel ingericht als de kapel van Maria van Wilsveen. Deze kapel achter in de kerk bevat een replica van een Mariabeeldje dat in de 16e en 17e eeuw onderwerp van devotie was in de kapel van Wilsveen.

Interieurfoto uit 1935.

Renovatie
Eind jaren ’90 werden de eerste ideeën gevormd voor een grootschalige renovatie van het dan al ruim 125 jaar oude kerkgebouw. Zowel de natuurelementen als het gebruik van de kerk hadden hun sporen achtergelaten; er was veel zoutuitslag op de muren te vinden en ook was het gebouw erg donker geworden door de vele jaren dat er kaarsen gebrand werden, wierook tijdens de vieringen werd gebruikt en door de oude olielampen die het gebouw vroeger verlichtten. In de daaropvolgende jaren werden de plannen uitgewerkt, in overleg met architecten en het bisdom Rotterdam waar de parochie onder valt. Dit leidde uiteindelijk tot een planning in drie fasen waarin de kerk volledig schoongemaakt en hersteld zou worden. Tijdens deze periode van renovatie is er twee keer een zogenaamde noodkerk gemaakt zodat de vieringen zoveel mogelijk konden plaatshebben in het kerkgebouw; enkele banken werden verwijderd en opgeslagen en in de vrijgekomen ruimte werd een tijdelijk priesterkoor gemaakt. De kerk werd op 16 juni 2013 feestelijk heropend door Bisschop Mgr. van den Hende door de inzegening van het nieuwe Altaar. De renovatie werd op 7 september 2013 afgerond door de plaatsing van het monumentschild bij de voordeur van de kerk.

Fase 1
In 2009 werd begonnen met fase 1. In dit plan werd de oude kachel vervangen door een nieuwe. Hiervoor werd het oude inblaaskanaal, dat in een van de ramen was geplaatst, verwijderd en vervangen voor door een ingegraven kanaal waardoor de warme lucht vanaf een rooster in het priesterkoor de kerk instroomt. Tevens werd het priesterkoor hersteld tot het oude niveau van twee treden hoog en werd het oude tegelpatroon teruggebracht.

Fase 2
Tijdens de tweede fase is de kerk volledig in de stijgers gezet waarbij de buitenmuur is geïnspecteerd, schoongemaakt en waar nodig hersteld. Ook het dak is op sommige plaatsen van nieuwe leisteen voorzien. Tevens is de toren hersteld en is het oude kruis en haantje op de toren vervangen door een replica van het originele kruis. Dit was verwijderd omdat vanwege Vliegveld Ypenburg een kruis met bakenverlichting moest worden geplaatst.

Fase 3
Tijdens de derde en laatste fase is het interieur schoongemaakt en hersteld. De bepleisterde wandvlakken die zo kenmerkend zijn voor de ontwerpen van Margry zijn schoongemaakt van alle roet terwijl de schilderingen volledig hersteld zijn. Ook de verlichting werd compleet vernieuwd. De bedrading is van de muren verdwenen en de oude gloeilampen zijn vervangen door moderne energiezuinige LED-armaturen die door vrijwilligers zijn vervaardigd.

Kerstgroep
Tijdens het laatste deel van de goed geslaagde restauratie, zijn ook alle kerstbeelden van gerestaureerd. De kerstgroep bestaat uit 23 beelden en is voor Nederland redelijk uniek. De beeldengroep wordt gevormd door de volgende figuren:

• H. Familie: kindje Jezus, Maria en Jozef;
• vijf herders en een vrouw met kind;
• drie koningen en een kameeldrijver;
• negen dierfiguren: een os, een ezel, zes schapen en een dromedaris;
• een engelenpaar.

De beeldengroep dateert uit de periode 1880-1890. De parochie heeft de beelden niet in één keer verworven. Telkens als er geld was werden er beelden aangekocht. De laatste beelden kwamen in de jaren twintig van de vorige eeuw.

Gerestaureerde kerstgroep

Ignaz Raffle en zijn beeldenbedrijf
De beelden zijn afkomstig van het bedrijf La Statue Religieuse, ook bekend als Maison Raffle. De laatste naam is ontleend aan de beeldhouwer Ignaz Raffl.
Ignaz Raffl werd op 17 december 1828 geboren in Merano, in het Italiaanse Zuid-Tirol. Op jeugdige leeftijd werd hij leerling van de beeldhouwer Johan Baptist Pendl, die zich toelegde op religieuze kunst. Raffle vervolgde zijn studie in Wenen, Venetië, Florence en Rome. Hij werd assistent van de Oostenrijkse beeldhouwer Johann Meixner bij de vervaardiging van een serie beelden voor de Basiliek van Esztergom in Hongarije, zoals een beeldplateau in hoogreliëf dat de intocht van Christus tijdens Palmpasen verbeeldt. Raffle vertrok in 1857 naar Parijs, waar hij ging werken in de werkplaats van zijn schoonvader Frediani aan de Rue Bonaparte 65. Al snel nam hij deze werkplaats over en bouwde dit uit tot het bedrijf La Statue Religieuse. Rond 1880 werkte Raffl nauw samen met de beeldhouwer Verrebout (“Raffle et Compagnie”). In 1882 treft men dan ook de naam “Maison Raffle-Verrebout” aan. Verrebout nam de leiding van het bedrijf in 1883 over, maar hij hield de bedrijfsnaam Maison Raffle aan. In 1892 kwam het bedrijf in handen van de gebroeders Delin. Raffle overleed op 11 november 1895 in Menton aan de Franse Cote d’Azur, tegen de Italiaanse grens. Het bedrijf ging in 1903 over naar Froc-Robert et Fils en wisselde sindsdien nog enkele malen van eigenaar.

Romantisch realisme
De beeldengroep is een voortreffelijk voorbeeld van het romantisch realisme in de tweede helft van de 19e eeuw, zoals dat in Noord-Italië en Oostenrijk tot ontwikkeling is gekomen. Deze kunststroming streefde naar een meer realistische weergave als reactie op de overdreven Barok. Daarbij werd gestreefd naar een ingetogen ‘beeldtaal’. Strakke vormen of rechte lijnen werden vermeden. De suggestie van beweging en dynamiek werd vorm gegeven door gebogen of gedraaide gestalten die nooit overdreven waren. De plooiende kleding versterkte die dynamiek. Het gebruikte kleurenpallet moest aansluiten bij de werkelijkheid.

De beeldenproductie
De oorspronkelijke beelden zijn gemaakt door Ignaz Raffl. Van die originelen werden gietvormen (mallen) gemaakt zodat deze vervolgens in een zekere mate van massaproductie in gips konden worden geherproduceerd.
Na het ingieten van het gips, werd dit door het bewegen van de mal gelijkmatig aan de binnenkant van de mal verspreid. Op kwetsbare delen van de beelden werden juten vezels in het gips gedrukt, waarover nog eens gips werd gegoten. Die vezels zorgden voor een goede versteviging (”carton romaine”). Alle grotere beelden werden in delen gegoten en in het atelier samengevoegd. Dat gold ook voor de uitstekende delen, zoals armen en handen. De dikte van het gips in de grotere vlakken varieert tussen 5 en 10 mm. In sommige hoog breekbare onderdelen werd ijzerdraad met een doorsnede van 2 mm verwerkt. In de poten van de ezel, os en kameel werd gebruik gemaakt van vierkante ijzeren staven van 8 mm. Elk gegoten beeld kreeg in het atelier een of meer waarmerken dat het afkomstig was uit het atelier Maison Raffle. Meestal in de vorm van een stempel, soms een inscriptie. Op de beelden van de Bartholomeusparochie zijn zes uiteenlopende waarmerken aangetroffen.
Na uitharding en droging van het gips werden de kale beelden overgebracht naar de schildersafdeling, waar zij door gespecialiseerde en in het atelier opgeleide medewerkers met de hand volgens een nauwgezet kleurenpatroon werden beschilderd.

De restauratie
Na meer dan 130 jaar gebruik waren nagenoeg alle beelden beschadigd. Ook de temperatuur-schommelingen, het vocht en het klimaat hadden de beelden en de kleuren aangetast. In het verleden waren enkele beelden op een niet oordeelkundige manier gerepareerd en waren beschadigde onderdelen met een verkeerde verf “bijgeschilderd”. Na een zorgvuldige restauratie zijn alle beelden weer als nieuw. Tijdens de kerstperiode is de beeldengroep weer in alle glorie te bewonderen in de vernieuwde H. Bartholomeuskerk. Zij zullen dan staan in een nieuw ontworpen kerststal. De gerestaureerde beelden zijn dan van dichtbij te bewonderen. Zeker een bezoekje waard.

Wandeling
Op deze pagina vindt u de beschrijving van een wandeling door de H. Bartholomeuskerk.